યુરોપનાં નેધરલેન્ડ-બેલ્જીયમમાં પા પા પગલી કરતાં વિકસેલા આ પ્રતિષ્ઠિત કારોબાર ઉપર યહુદી વેપારીઓ અને કારીગરોની એક વખતે હથોટી હતી; તેની ઉપર સંયોગે અત્યારે આપણા સુરત તેમજ સૌરાષ્ટ્ર-ઉત્તર ગુજરાતનાં કારીગર-કરોબારીઓની કાબેલિયતનું રાજ છે અને એટલે જ આજે આખી દુનિયામાં બનતાં દરેક દસ હિરામાંથી નવ જેટલાં હિરા આપણા ગુજરાતનાં સુરત શહેરમાં જ તો બને છે. સૌરાષ્ટ્ર અને ઉત્તર ગુજરાતનાં એક વખતનાં નપાણીયા પ્રદેશમાંથી જીવનને બે પાંદડે કરવાનાં આશયથી હિજરત કરીને હિરા તરાશવાની મજૂરી કરવાં માટે જે લોકો વર્ષો પહેલાં સુરત શહેરમાં આવેલાં તેઓમાંથી આજે પોતાનાં અદમ્ય સાહસ, કોઠાસૂજ અને મહેનત થકી અમુક લોકોએ તો ડીટીસી જેવી વિખ્યાત હિરા કારોબારી કંપનીનાં 'સાઈટ હોલ્ડર' બનીને આખી દુનિયામાં નામ કાઢ્યું.
આખી દુનિયામાં આફ્રિકા, કેનેડા, રશિયા અને ઓસ્ટ્રેલીયા જેવાં અનેક દેશોમાંથી હિરાનું ખનન કરીને તેને મેળવાય છે. દેશ અને તેની ભૂસ્તરીય તાસિર પ્રમાણે અલગ અલગ રંગ, ચમક અને શુદ્ધતાનાં લક્ષણો વાળા હિરાઓ પ્રાપ્ત થાય છે. અમેરિકાની જનરલ એસેમ્બલીએ ૨૦૦૩ માં એક એવો સુધારો અમલમાં મુક્યો કે જેનાંથી દુનિયામાં કોઈપણ જગ્યાએથી નીકળેલા હિરાનાં કારોબારથી ઉત્પન્ન થયેલાં નાણા ઉગ્રવાદી સંગઠનો પાસે કે તેમનાં દ્વારા થતી અથડામણો માટે ઉપયોગમાં ન આવે. આ પ્રસ્થાપિત થયેલી પ્રક્રિયાને હિરાની દુનિયામાં કિમ્બર્લી પ્રોસેસ સર્ટીફીકેશન સિસ્ટમ (KPCS) કહેવાય છે અને આવી સિસ્ટમને અનુસરવાની પરંપરા ડીટીસી જેવી એકહત્થું મોનોપોલી ધરાવતી કંપનીઓએ પણ જાળવી અને એટલે જ આ ચમકીલો કારોબાર આફ્રિકાનાં અમુક દેશોમાં ચાલતા કાતિલ સંઘર્ષનાં લોહીયાળ દાગથી મહદઅંશે મુક્ત રહી શક્યો. આ કિમ્બર્લી પ્રોસેસ સર્ટીફીકેશન વૈશ્વિક હિરા કારોબારને 'બ્લડ-ડાયમંડ્સ' થી બચાવી રાખે છે.
જે હિરા કરોડો વર્ષની ભૂસ્તરીય પ્રક્રિયા વડે ધરતીનાં પેટાળમાં બને છે તેને કૃત્રિમ રીતે તેવાં જ નિયંત્રિત પરિબળોને પ્રયોગશાળામાં નિર્મિત કરીને સિન્થેટીક ડાયમંડ્સ તરીકે ઉત્પન્ન કરવાનાં સંશોધનો રશિયા, સ્વિડન તેમજ અમેરિકામાં થયાં અને તેમાં રશિયાની કોઈ એક કંપની તેમજ અમેરિકાની જનરલ ઇલેક્ટ્રિક કંપનીએ ૧૯૪૦ દરમિયાન સફળતા મેળવી. આ રીતે ઉત્પન્ન થયેલો હિરો એ લેબ-ગ્રોન ડાયમંડ, કલ્ચર્ડ ડાયમંડ કે સિન્થેટીક ડાયમંડ તરીકે અને સંશોધિત થયેલી તકનીક દુનિયામાં HPHT-CVD ટેકનોલોજી તરીકે ઓળખ પામ્યાં. હિરા કારોબાર ઉપર પોતાની મોનોપોલી કાયમ જાળવવાનાં હેતુથી એવું કહેવાય છે કે રશિયા તેમજ અમેરિકામાં થયેલાં આવા તમામ સંશોધનોને તેની પેટન્ટ સાથે ડીટીસીની સબસીડીયરી કંપની ડી-બીયર્સે ખરીદી લીધાં. કુદરતી અને કૃત્રિમ હિરાને અલગ તારવવા માટે આ ડીટીસી કંપનીએ Spectroscopic Device પણ વિકસાવ્યું.
આટલાં બધાં હાર્ડકોર એથીક્સ સાથે કારોબાર કરતી આ ડીટીસી કંપનીનાં ભારતમાં હિરાને ચમકાવવાનો કારોબાર કરતી અમુક સાઈટ હોલ્ડર્સ કંપનીએ પોલીશ્ડ કરેલાં હિરા અને જ્વેલરીમાં સિન્થેટીક હિરાની મોટા પાયે ભેળસેળ ઝડપાઈ અને આ વાત ડીટીસી કંપનીનાં કાને પડી અને નેચરલ અને સિન્થેટીક ડાયમંડ્સને અલગ તારવવા માટે Spectroscopic ટેકનોલોજી ઉપલબ્ધ હોવાં છતાં હિરાની ગુણવત્તાનું સર્ટીફીકેશન કરતી જેમોલોજિકલ ઇન્સ્ટીટ્યુટ ઓફ અમેરિકા(GIA)ને પણ આવા ઘાલસાજોએ થાપ આપી એવું સ્થાનિક બઝારોમાં ચર્ચાય છે. થોડાં દિવસો પહેલાં જ વૈશ્વિક ધોરણે આબરૂદાર એવી સુરતની જ એક કંપની દ્વારા GIA પ્રમાણિત હિરાઓની 'ગર્ડલ' ઉપર લેઝર માર્ક સર્ટીફીકેશન સાથે છેડછાડ કરી પોતાનાં હલકાં હિરાઓને વધું કિંમતી હિરા દેખાડીને છેતરપીંડી કરાતી હોવાનાં સમાચાર હિરા કારોબારીઓને પોતાનાં પોલીશ્ડ હિરાઓ વેચવાં માટે ઓનલાઈન પ્લેટફોર્મ પૂરું પાડતી 'રેપનેટ' સાઈટ ઉપર ફરતાં જોયેલાં.
કાગળની નાની એક ચબરખીનાં ભરોસે વિકસેલો આ કારોબાર આજે પ્રત્યેક હિરાની સાથે ચોક્કસ કંપનીનાં પ્રમાણપત્ર સાથે થાય છે. આવાં ચુસ્ત 'મીકેનીઝમ'નાં છીંડાઓને ઓળખીને અમુક કરોબારીઓએ કુદરતી હિરાઓની સાથે કૃત્રિમ હિરાઓનું પોતે જ ઉત્પાદન કરીને મોટાપાયે ભેળસેળ કરી અને પોતાની સાથે સાથે ડીટીસી જેવી કંપનીએ 'हिरा है सदा के लिए' જેવી મેળવેલી 'સખત' શાખને ગણતરીનાં દિવસોમાં 'સિન્થેટીક' કરી દીધી એવો ગણગણાટ સંભળાય છે. આજે લોકોમાં દબાતાં અવાજે ચર્ચા થાય કે લાખો-કરોડો રૂપિયાનાં દાનથી ભામાશા જેવી ઉપસાવેલી પોતાની ચમકીલી તસવીરો ખરેખર સાચકલી છે કે તે પણ વૈશ્વિક ઘાલસાજીથી રળેલા ધનથી કરેલું 'સિન્થેટીક-મેકઓવર' માત્ર છે તે તો તેઓએ અને તેઓની માતૃ કંપની ડીટીસી એ જ પહેલ કરીને લોકોને બતાવવું પડશે અને નહીં તો આવી છેતરપીંડીથી દેશ અને લાખો કારીગરોને રળતર આપતાં આ ધંધાને ગળે ટુંપો આપવાનાં પાપીઓ તેઓ પોતે જ કહેવાશે.
